Michael Sorkin’in Ardından

Michael Sorkin tasarım, eleştiri ve eğitim alanlarında öne çıkmış bir mimar ve şehircidir. Geçen yarım yüzyılın mimarlığının en önemli radikal teorisyenlerinden, mimarlık mesleğinin direkt ve zeki zihinlerinden biri kabul edilmektedir.

En fazla tanındığı alan eleştirmenliğidir. Üniversite’de Fars Edebiyatı okumuş, Columbia Üniversitesinde yüksek lisans yaptıktan sonra MIT’de mimarlık okumuştur ve tasarımcı olarak kendi istediği şekilde çalışmanın mümkün olmadığını anlayınca eleştirmen olmayı seçmiştir. 1980’li yıllarda Village Voice gazetesinde mimari eleştirmen olarak yazdığı yazılar ile Donald Trump gibi mega-yatırımcılar ve kent yağmacılarına açtığı savaş unutulmaz önemdedir [1]. The Nation’da mimari eleştirmen, Architectural Record’da katkıda bulunan editör olarak görev yapmıştır. Amerikan Sanat ve Bilim Akademisi Üyesi, 2013 Cooper-Hewitt Ulusal Tasarım Zihni Ödülü sahibi, 2015 Guggenheim Üyesidir.The Nation’da mimari eleştirmen, Architectural Record’da katkıda bulunan editör olarak görev yapmıştır. Amerikan Sanat ve Bilim Akademisi Üyesi, 2013 Cooper-Hewitt Ulusal Tasarım Zihni Ödülü sahibi, 2015 Guggenheim Üyesidir [2].

Kentsel vizyonlarını gerçekleştirmek üzere Michael Sorkin Studio’yu kurmuştur. Merkezi New York’ta olan ve Çin’de Shangai ve Xi’an’da da birimleri olan ofis, global olarak her ölçekte hem uygulama hem de teorik projeler üreten bir tasarım ofisidir. Projeleri, özellikle kent ve yeşil mimarlığa, mimarlıkta geleneksel değerleri değişime zorlayan ve sosyal olarak eşitlikçi ve çevresel olarak sürdürülebilir çözümler üretmeye odaklanmıştır.

Michael Sorkin Studio projeleri arasında Arizona’da tasarladığı “sanayi sonrası, otomobil sonrası kent” olan “Weed”; Harlem’de dar bir arsada teraslı, bol ışık alabilen sosyal konut olan “House as Garden” önerisi; Tianjin’de denizanası şeklindeki otel ve Beijing’in güneyindeki Xiongan yeni kentinin master planı yer almaktadır [3].

Meslek hayatı boyunca 20’den fazla kitap yazmıştır. Bu kitaplar arasında “Exquisite Corpse: Writing on Buildings”, “Twenty Minutes in Manhattan”, “All Over the Map: Writing on Buildings an Cities” ve “What Goes Up: The Right and Wrongs to the City” yer almaktadır [4].

Michael Sorkin ile iletişimimiz 2006 yılında İstanbul Metropoliten Planlama ve Kentsel Tasarım Merkezinde (IMP) çalıştığım dönemde tanıştım. O dönemde merkez bünyesinde Kartal Merkez ve Küçükçekmece İç – Dış Kumsal Uluslararası Kentsel Tasarım Yarışmalarının jürisi olarak davet edilmişti. Ben de onun mihmandarı olarak görev almıştım. O tarihte mesleki olarak başlayan iletişimimiz onun City College of New York’taki Kentsel Tasarım programına kayıt olmam ile devam etti. 2000 yılından itibaren City College of New York’ta Kentsel Tasarım Yüksek Lisans Programı Yürütücülüğü’nü yapan Sorkin, kent ve kent yaşamı için yeni, adil, güzel ve sürdürülebilir formlar ve teknolojilere odaklanmıştır. Söz konusu bağlamda içeriği tanımlanan program, öğrencileri kent, mimarlık ve kentsel tasarıma ilişkin eşitlikçi, insan ölçeğinde ve sürdürülebilirlik odaklı çözümlere ilişkin projeler geliştirmelerine yönlendirmektedir.

Sorkin ile TerreformUR projelerinden olan New York City Steady State “Waste Not” araştırma projesinde görev almam ile devam etti. Terreform, sosyal ve çevre temelli araştırma projelerine odaklanan, kâr amacı gütmeyen daha eşitlikçi, daha sürdürülebilir ve daha güzel bir kentsel gelecek için formlar, politikalar, teknolojiler ve uygulamaların araştırılması üzerine 2005 yılında Sorkin tarafından kurulan İleri Kentsel Araştırma Merkezi’dir. Kendisi ayrıca 2015 yılında UR (Urban Research) yayıncılığı, Terreform’un yayınevi olarak kentler ve kentlerin geleceğine ilişkin ileri görüşlü kitapları basmak amacı ile kurmuştur.

Bu konu başlıkları altında projenin bir yayınlar serisi halinde olması, her bir cildin bir ansiklopedi/tasarım el kitabı karışımı formunda olması ve böylece konu başlığına ilişkin önemli konulara yer veren ve de mimari tasarıma ilişkin yenilikçi ve ilerici çözümler sunan bir kaynak olması hedeflenmiştir.

Bu projenin basılmak üzere olan ilk bölümü “Homegrown” kentsel besin sistemlerinde kendine yeterlilik sınırlarını ve mantığını sorgulayan tasarım önerilerinden ve de makalelerden oluşan bir kitaptır. Proje kenti yeniden tasarlamak için besin sistemlerini kullanmakta ve üretici ve tüketici, yerel çiftçiler ve kent yönetimi arasında, kentsel nüfus ve hinterlandında, farklı sosyo-ekonomik yapıları olan topluluklar arasında daha eşitlikçi bir ilişki kurmayı hedeflemektedir.

Yürütücülüğünü yaptığım “Waste Not” projesi serinin ikinci kitabı olarak planlanmıştı. Projenin amacı çöp olmayan bir sistemin yaratılmasının mümkün olup olmadığını araştırmaktır. New York ile başlayarak çöp olmayan bir dünya imgesi ile sistematik olarak kentin çöp biçimleri ve üretimine bakılarak, kullan-at kültürüne dayalı tüketim alışkanlıklarını değiştirmeye ve böylece beşikten beşiğe yaklaşımı ile döngüsel üretim biçimlerinin yaratılmasına odaklanmaktadır. Sokakları çöp torbası yığınlarından arındıracak tasarım çözümleri; çöp atık sahalarından kurtulmak, üretimdeki toksik süreçleri elimine edecek çözümler üretmek projenin hedefleri arasında yer almaktadır. Çöpsüz kentler için, “Geri dönüşüm, yeniden kullanımda hangi araçlar tasarlanmalıdır?”; “Toplumun eğitimi nasıl olacaktır?” gibi soruların cevaplarını ortaya koymak da projenin hedefleri arasındadır.

Michael Sorkin’in mimarlık profesörü, mimarlık eleştirmeni, sosyal adalet ve sürdürülebilirlik savunucusu, eğitmen, mimarlık ofisi sahibi olarak mimarlık ve şehircilik dünyasına çok kıymetli katkıları bugün pek çok başka meslekleri de içine alan geniş bir grup tarafından bilinmektedir. Ancak benim için Sorkin, mesleki kimliklerinin ötesinde hayatın her alanında akıl hocalığı yapan bir dosttu ve de bu özelliği ile hem öğrencilerinin hem de onunla birlikte çalışan birçok gencin hayatlarına dokunmuş ve onlara ilham vermiş bir insandı. Onunla neden çocuk sahibi olmadığı konusunda bir sohbetimiz sırasında bir sürü öğrencim var ve onlar benim çocuklarım zaten diye ifade etmişti.

COVID-19 pandemisi New York’u kuvvetle çarptığında ve onun virüse yakalanıp hastaneye yattığı haberini aldığımda aramızdan ayrılabileceği hiç aklıma gelmedi nedense. Sanki daima yaşayacağını düşündüğümüz insanlardan biriydi o. 26 Mart 2020’de vefat haberi geldiğinde ve hatta şimdi bile bazı anlarda hala yaşadığını hissediyorum. Çünkü bütün dahi zihinlerin olduğu gibi Sorkin projeler, kitaplar ve tamamlanmak üzere bıraktığı projeleri ile yaşamaya devam ediyor ve edecektir.

Araştırma konuları Kentsel Tasarımda Çağdaş Yaklaşımlar ve Sürdürülebilir Kentler olan Ayşegül Didem Özdemir 2013-2018 tarihleri arasında Michael Sorkin’in kurduğu TerreformUR kentsel araştırma kuruluşunda New York City Steady State “Waste Not” araştırma projesi yürütücülüğünü yapmıştır. Güncel olarak kendine yeterli kentler ve özellikle de kentlerde sıfır çöp konusunda çalışmalarını sürdürmektedir.