Bu sergi, Urban.koop Kent Çalışmaları Kooperatifi ve Tasarım Rehberleri Araştırma Geliştirme ve Uygulama Derneği tarafından Balıkesir Büyükşehir Belediyesi için hazırlanarak Nisan 2022’de tamamlanan Balıkesir İli Karesi İlçesi Dumlupınar Mahallesi ve Çevresine Yönelik Kentsel Tasarım Rehberi Projesi’nin ikinci etabını oluşturan Kentsel Tasarım Rehberi çalışmasının sonuç ürünlerinden derlenmiştir.

Projenin ilk etabı olan Mekânsal Gelişim Çerçevesi’nde, kentsel tasarım rehberine öncülük edecek stratejik yaklaşımın ve bu yaklaşımın mekânsal uygulamalara yansımasının belirlenmesi amaçlanmış ve “Nasıl bir Dumlupınar?” sorusuna yanıt aranmıştır. Dumlupınar’a dair müdahalelerin kimin için, nasıl bir kent dokusu elde etmek üzere, neden yapıldığının ortaya konduğu bu çalışmada; stratejik hedeflere hangi mekânsal politikalarla, araçlarla, aktörlerle ve uygulama pratikleriyle ulaşılacağının çerçevesi çizilmiştir.

Kentsel tasarım rehberi ise kent bütünü içinde Dumlupınar Mahallesi ve çevresinin sosyal, ekonomik, kültürel ve mekânsal gelişimine katkı sunmak amacıyla Mekânsal Gelişim Çerçevesi kapsamında önerilen kentsel müdahale yaklaşımları arasında eylem alanlarından biri olarak geliştirilmiş ve “odak kültür alanı”nda yerleşim geneliyle fiziksel bütünlüğü sağlayan; miras ögelerini gözeten; doğal çevreyle uyumlu; mekân kalitesi ve kamusal canlılığı yüksek; kapsayıcı ve sürdürülebilir tasarım standartlarının belirleyiciliğinde bir kentsel çevre yaratma vizyonundan hareketle oluşturulmuştur.

Odak kültür alanı incelendiğinde, söz konusu alanın tarihi çekirdek, geleneksel merkez, tarihi miras, geleneksel doku, özgün cephe, kimlik, kültür, ticaret, kamusal, açık alan ve gündelik yaşam anahtar kelimeleriyle betimlenen özelliklerinin öne çıktığı; dolayısıyla Dumlupınar Mahallesi ve çevresinin tarihi belleğinde, mekânsal kimliğinde, kamusal canlılığında, sakinleri ve ziyaretçileri buluşturan çekim gücünde önemli bir kalite, estetik ve deneyim imkânı sunduğu görülmektedir. Bu nedenlerle alanın, tüm mekânsal sorunlarının çözümünün yanı sıra potansiyellerinin de değerlendirilerek, tarihi ve kültürel mirasının belirli (yenilikçi) ilkelerle korunmasına ve mekânsal müdahalelerle, yaratıcı kamusal programlarla güçlendirilerek insan sirkülasyonun oluşturulmasıyla mekânsal olduğu kadar alanda ekonomik, sosyal ve kültürel bir canlanmanın yaratılmasına duyulan ihtiyaç temel belirleyici olmuştur.

Bahsi geçen vizyon doğrultusunda ilçe bütününde farklılaşan “karakter alanları”nın özelliklerine göre içeriklendirilen Dumlupınar Mahallesi ve Çevresine Yönelik Kentsel Tasarım Rehberi’nde tanımlanan müdahale ilkeleri, tasarım hedefleri ve standartları/kuralları, geliştirilecek projelerde yerel yönetim birimleri ve tasarımcılar açısından hedeflere ulaşma noktasında nelere dikkat edilmesi gerektiğini tanımlarken; uygulama, izleme ve güncelleme süreçlerine dair yönlendirmeler ise tamamlayıcı tüm adımları bütünsel bir perspektifte sunmayı hedeflemektedir.

Yakın zamanda çıkaracağımız yayınlarla yeni paylaşım alanları yaratmayı arzu ettiğimiz çalışmalarımızı ve sergimizi beğeniyle karşılamanız ümidiyle…

Proje Ekibi

Balıkesir İli, tarihi ve kültürel değerlerinin yanı sıra eşsiz doğasıyla da büyük bir potansiyele sahiptir. Büyükşehir Belediyesi olarak Balıkesir’in kültürel değerleriyle birlikte, sanatını, doğasını ve her bir vatandaşını önemsiyor; tüm bu değerlerin korunması konusunda önemli adımlar atıyoruz. Balıkesir’in tarihsel ve kültürel zenginliği üzerinden yürüttüğümüz geniş kapsamlı çalışmalarla şehrin özgün kimliğini ortaya koymayı hedefliyoruz.

Günümüzde hızlı kentleşmeyle beraber şehirlerin dokusu ve estetik özellikleri göz ardı edilmekte, kimliksiz ve yaşam kalitesi düşük kentsel mekânlar ortaya çıkmaktadır.

İlimiz Karesi İlçesi Dumlupınar Mahallesi ve mahallenin kent merkeziyle çakışma alanları, Balıkesir’in kentsel belleği açısından özellikli alanların başında gelmektedir. Kentin bu önemli parçası, Balıkesir’in kent kimliğini şekillendiren ana odakları ve tarihi dokuyu, ekonomik anlamda önemli ticaret alanlarını ve karakteristik konut dokusunu barındırmaktadır. Ancak alan, kentsel kullanım yükünün getirdiği tasarımlar ve uygulamalar nedeniyle miras aldığı geleneksel değerleri kaybetme riskiyle karşı karşıyadır. Bu bağlamda Başkanlığımızca; alanın özgün dokusunu korumaya, yaşam kalitesini yükseltmeye referans sağlayacak bir kentsel tasarım rehberine ihtiyaç duyulduğu kanaatine varılmıştır.

Kentsel tasarım rehberi çerçevesinde tanımlanmış olan müdahale ilkeleri, tasarım hedefleri ve standartlarıyla; şehrimizin yerel kimliğini ve karakter yapısını koruyup kamusal canlılığı artırarak, kent bütünü içinde alanın sosyal, ekonomik, kültürel ve mekânsal gelişimine katkı sağlayan yaşam kalitesini geliştirmeye yönelik çalışmalar yapmaya devam edeceğiz. Bu değerli çalışmada emeği geçen herkese teşekkür ederiz.

Balıkesir Büyükşehir Belediyesi

Plan ve uygulama arasında bir tasarım rehberi deneyimi:

Kentsel tasarım rehberleri, planlama ile uygulama arasında bir ölçekteki boşluğu doldurabilecekken, Türkiye’de bu alandaki deneyiminin genellikle planlamaya daha yakın durduğunu görmekteyiz. Özellikle koruma alanlarında imar plan notlarının tamamlayıcı dokümanı olarak ele alınan kentsel tasarım rehberleri bulunurken, uygulamaya yönelik rehberlerinse sadece yerel yönetimin uygulamalarını; örneğin kaldırım, yönlendirme tabelaları, cephe iyileştirme çalışmalarını tanımlayan tasarım standartları gibi, sınırlı bir çerçevede değerlendirdiğini görüyoruz.

Öte yandan kentsel ölçekte değişim eylemi, tek başına yerel yönetimin faaliyetlerinin ötesinde farklı aktörlerin kolektif hareketlerinin bütünüyle oluşmakta. Çağdaş kentin değişimi, bir mekânsal tasarım sorunundan ziyade bir örgütlenme sorununu içermekte. Bu bakımdan bir eylem planlaması, bir inşaat projesi değil çok aktörlü bir sürecin planlamasını kapsamak zorunda. Kentsel tasarım rehberleri tam da bu noktada; sürecin planlamasına dair bir kaynak ve araç oluşturma potansiyelini taşıyor.

Dumlupınar mekânsal gelişim stratejisi ve eylem planının bir parçası olarak ele alınan Dumlupınar Kentsel Tasarım Rehberi’nde kendi dinamikleriyle gelişme potansiyeli olan bir alan için sürecin planlamasına yönelik bir kaygı önceliklendirilmektedir. Bu sürecin içinde sahadaki sivil aktörlerin nasıl rol aldığına, halkın katılımcı araçlarının neler olacağına ve değişimin aşağıdan yukarıya bir hareket olarak nasıl örgütlenebileceğine odaklanan bir eylem programı önerilmiştir.

Kentsel tasarım rehberi ise söz konusu sürecin mekânsal arayüzlerinin değişimini planlamaya yönelik bir araç olarak kullanılmıştır. Bu bakımdan, sivil bir işbirliğinin ürünü olan Dumlupınar Kentsel Tasarım Rehberi deneyimi bize, öncelikle kent rejimini oluşturan bileşenlerin, kendi kaynaklarıyla yaşamı iyileştirmelerine öncülük edecek çözüm önerilerini sunmayı amaçlıyor.

Urban.koop Kent Çalışmaları Kooperatifi

Kentsel tasarım rehberinde yere özgü bir yaklaşım geliştirirken:

Kentsel tasarım rehberleri, kentsel mekânların özgün karakter ve kimliğini koruyarak mekânsal niteliğin ve yaşam kalitesinin artırılmasını hedefleyen; sürdürülebilir kentsel çevreler için tasarım kuralları ile ilkelerini tanımlayan; yazılı ve/veya görsel anlatımlarla uygulamaya yönelik alternatifler sunan; süreç içerisinde görev alan, etkili olan veya etkilenen tüm aktörler için açıklayıcı yönlendirmeler sağlayan belgelerdir.

Önceki çalışmalarımızda önemle üzerinde durduğumuz gibi, Dumlupınar Mahallesi ve çevresini konu alan bu çalışmada da “yere özgü tasarım rehberi” niteliğinde bir rehber geliştirmeyi temel aldık. Buradan hareketle rehberi; yerleşim alanının sahip olduğu mekân kalitesini ve karakterine özgü mekânsal dili, kültürel özelliklerini koruyarak ön plana çıkarmayı hedefleyen bir strüktür bağlamında ele almaya özen gösterdik. Mekânsal kullanım çeşitliliğini belirlerken tasarım detaylarına ilişkin farklı temsillere dayalı ilkeler setinin oluşturulduğu, kamusal kullanımı öne çıkararak insan/yaya odaklı çözümlerin öncelendiği bu çalışmayla aynı zamanda sosyal, ekonomik ve çevresel performansı, kentsel bileşenlerin kullanım esnekliği ve estetiğiyle değerlendirmeye gayret ettik.

Tarihi, kültürel ve doğal özelliklerin topluluk duygusunu besleyerek aidiyet sürekliliğini sağladığını gördüğümüz Dumlupınar Mahallesi’nde, farklı nitelikteki “karakter alanları”yla birlikte birbiriyle ilişkilenebilir tasarım temalarının önemli fırsat alanlarını oluşturduğunu analiz ettik. İşte bu alanlar arasından seçilen “Kazım Özalp Sokak ve Odak Kültür Alanı”nda, miras niteliğindeki tarihi kentsel dokunun korunması, doğal çevreyle uyumlandırılması ve kamusal canlılığın artırılması hedefleriyle kentsel tasarım rehberini içeriklendirdik. Bu doğrultuda; miras karakter yapılarından yeni binalara, açık kamusal mekânlardan kentsel peyzaja, kent mobilyalarından kamusal sanata, ulaşım ağlarından sokak kurgusuna kadar kapsamlı bir ele alışta tasarım hedefleri ve standartlarının yanı sıra uygulama, izleme ve güncelleme süreçleri ile kentsel tasarım yönergesi kontrol listesine dair öneriler sunduk.

Şimdi bir sergiyle yeniden formatlanan bu çalışma, TARGE adıyla paydaşı olmaktan ilk günden bu yana büyük mutluluk duyduğumuz kıymetli bir deneyimdi. Emeği geçen herkese teşekkürlerimizle…

Tasarım Rehberleri Araştırma Geliştirme ve Uygulama Derneği [TARGE]